Τρίτη 24 Φεβρουαρίου 2015

Φροντιστήριο Τραπεζούντας • 1900-1914 • Μέρος Α΄

Εκπαιδευτικοί

Γενικά

Το Συμβούλιο των Σχολείων της κοινότητας, που είναι το αρμόδιο όργανο για την πρόσληψη των εκπαιδευτικών, φροντίζει για το διορισμό των κατά το δυνατόν καλύτερων εκπαιδευτικών. Έτσι, ελέγχει προσεκτικά τους τίτλους σπουδών τους – ειδικά αν αυτοί προέρχονται από απομακρυσμένες περιοχές εκτός Πόντου -, ενώ τελικός αποδέκτης είναι ο Μητροπολίτης, ο οποίος επικυρώνει και υπογράφει το σχετικό πιστοποιητικό καταλληλότητας, με το οποίο χορηγείται η άδεια του διδάσκειν στο Φροντιστήριο. Η έκδοση δε του πιστοποιητικού αυτού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την πρόσληψή τους από την Εφορία των Σχολείων. Έχει ετήσια ισχύ, ενώ ταυτόχρονα ορίζει το πλαίσιο μέσα στο οποίο οφείλει να κινείται ο εκπαιδευτικός κατά την άσκηση των καθηκόντων του ( να συμμορφώνεται στο πλαίσιο της διδασκαλίας της Ορθόδοξης εκκλησίας και να απέχει «παντός απάδοντος θρησκευτικώς, ηθικώς και πολιτικώς»), θέσεις που βρίσκονται μέσα στο ιδεολογικό πλαίσιο που σε πολλές ευκαιρίες έχει περιγραφεί 455. Οι εκπαιδευτικοί είναι οι κατεξοχήν φορείς της ιδεολογίας που πρέπει να προωθήσει το Φροντιστήριο, και για το λόγο αυτό η επιλογή τους γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή.

Οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι προορίζονται για το Φροντιστήριο πρέπει να είναι, πλην των άλλων, « ικανοί και χρηστοήθεις » 456. Να έχουν τα περισσότερα δυνατά τυπικά και ουσιαστικά προσόντα. Οι δάσκαλοι να είναι κατά το δυνατόν απόφοιτοι του Διδασκαλείου Αθηνών. Αυτοί, άλλωστε, όπως έχουμε προαναφέρει, λόγω έλλειψης σχολής παραγωγής δασκάλων στην περιοχή ( το στοιχειώδες διδασκαλείο που ιδρύεται κατά το 1907 από το διευθυντή του Φροντιστηρίου Ν. Λιθοξόο, πολύ απέχει από το να χαρακτηριστεί διδασκαλείο και στόχος του είναι η παραγωγή στελεχών για την ικανοποίηση των πιεστικών αναγκών της περιοχής ), έρχονται από την Αθήνα μέσω του Συλλόγου Μικρασιατών « Η Ανατολή ». Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την ερευνώμενη περίοδο στο Δημοτικό τμήμα του Φροντιστηρίου υπηρετούν μόνο «Διδασκαλισταί», δηλαδή απόφοιτοι του Διδασκαλείου Αθηνών, οι οποίοι έχουν έλθει με παρεμβάσεις του προαναφερθέντος Συλλόγου Μικρασιατών «Η Ανατολή», ενώ μόνο τρεις από αυτούς κατάγονται από την περιοχή και προέρχονται από τους αριστούχους αποφοίτους του Φροντιστηρίου 457.
Οι εκπαιδευτικοί δε του Γυμνασιακού τμήματος του Φροντιστηρίου, ως γνωστόν, είναι όλοι σχεδόν απόφοιτοι του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αυτά τα δύο δεδομένα έχουν καθοριστική σημασία για το πραγματικά υψηλό επίπεδο παρεχόμενης εκπαίδευσης στους μαθητές του Φροντιστηρίου.

Διευθυντές του Φροντιστηρίου

Όπως έχουμε επανειλημμένα τονίσει, στο Φροντιστήριο υπάγονται όχι μόνο το Γυμνάσιο και το κεντρικό Δημοτικό Σχολείο, τα οποία στεγάζονται στο μεγάλο τετραώροφο παραθαλάσσιο κτίριο, αλλά και τα συνοικιακά Δημοτικά σχολεία και Παρθεναγωγεία, με το κεντρικό Παρθεναγωγείο. Άλλωστε, όργανο της κοινότητας Τραπεζούντας που έχει σχέση με τα εκπαιδευτικά πράγματα της πόλης είναι το ( μοναδικό ) Συμβούλιο Σχολείων της ελληνικής κοινότητας Τραπεζούντας, από το οποίο προέρχεται η Εφορία των σχολείων της πόλης. Έτσι, αυτομάτως η θέση του Διευθυντή του Φροντιστηρίου αποκτά μεγάλη σημασία για την οργάνωση όλων των σχολείων της πόλης και όχι μόνο γι ’ αυτό καθεαυτό το Φροντιστήριο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η επιλογή του Διευθυντή, ειδικά κατά την περίοδο αυτή, γίνεται με μεγάλη προσοχή. Η ελληνική κοινότητα της Τραπεζούντας θεωρεί ότι η φήμη του Διευθυντή πρέπει να είναι « ανταξία του γοήτρου του Φροντιστηρίου » 458
Το Φροντιστήριο κατά την εξεταζόμενη περίοδο έχει δύο σημαντικές προσωπικότητες ως Διευθυντές, « ανταξίους του γοήτρου » και των λαμπρών προοπτικών του.

Προηγείται χρονικά η θητεία του σοφού ιστορικού και φιλολόγου Ματθαίου Παρανίκα (1832-1914), ενός από τους κορυφαίους διδασκάλους του Γένους, ο οποίος διευθύνει το Φροντιστήριο μεταξύ των ετών 1895-96 και 1903-04 459. Κατάγεται από τη Βίτσα της Ηπείρου. Έχει σπουδάσει στη Ζωσιμαία Σχολή της Ηπείρου, στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Μόναχο, ενώ πριν από την έλευσή του στην Τραπεζούντα είχε διδάξει σε πολλά σχολεία του οσμανοκρατούμενου ελληνισμού ( στη σχολή της Μαδύτου, στο Ζάππειο Κωνσταντινουπόλεως, στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης κ. λπ.), ενώ είχε ήδη διευθύνει τα σχολεία της Χαλκηδόνας και της Αδριανούπολης. Μετά δε την αναχώρησή του από την Τραπεζούντα το 1904, διευθύνει για λίγο την Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης, όπου και αποβιώνει το 1914. Μέλος του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινούπολης ( ΕΦΣΚ ), πολυγραφότατος, με άπειρες ιστορικές και 457 ΚΤΕΝΙΔΗΣ Φίλων, ΠΕ, τχ. 98-99, Θεσσαλονίκη 1958, σελ. 4.745. 458. ΚΤΕΝΙΔΗΣ

Εδώ ο συγγραφέας συγκεκριμένα αναφέρεται στην αντικατάσταση του εξαίρετου κατά τα άλλα Διευθυντή του Φροντιστηρίου φιλολόγου Ι. Παρχαρίδη, από το γνωστό ανά το Πανελλήνιο ιστορικό και φιλόλογο Ματθαίο Παρανίκα, ο οποίος τότε διηύθυνε την Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης. Και τονίζει χαρακτηριστικά : « Ιδιαιτέρα κατεβάλλετο φροντίς και προσοχή διά το προσωπον του Γυμνασιάρχου, του οποίου η φήμη έπρεπε να είναι ανταξία με το γόητρον του Φροντιστηρίου ». 459 ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ Διαμαντής : « Στατιστικοί πίνακες της εκπαιδεύσεως των Ελλήνων στον Πόντο », Αθήνα 1988, σελ. 192. Ο συγγραφέας καταλήγει στις χρονολογίες αυτές μετά από σύγκριση των πληροφοριών που δίδει ο Δ. Οκονομίδης με την εργασία του που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΠΦ ( τχ. 3-8 του 1936, και 11-12 του 1937) με τίτλο :« Συνοπτική ιστορία του περιωνύμου ελληνικού Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος », όπου επιφύλαξη υπάρχει μόνο ως προς το χρόνο που αρχίζει να διευθύνει το σχολείο ο Μ. Παρανίκας και καταλήγει στην εκτίμηση την οποία και εμείς θεωρούμε ορθή.
Φιλολογικές μελέτες, πολλές από τις οποίες είχαν δημοσιευθεί τόσο στο περιοδικό του ΕΦΣΚ, όσο και στο φιλολογικό περιοδικό « Παρνασσός » των Αθηνών, καθώς και στην Εκκλησιαστική Αλήθεια ( ΕΑ ) του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Από τα πολλά βιβλία που συνέγραψε σημαντικότερο θεωρείται το « Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει
καταστάσεως των γραμμάτων από αλώσεως της Κων / πόλεως μέχρις των αρχών της ΙΘ΄ εκατονταετηρίδος», το οποίο και είχε βραβευτεί σε φιλολογικό διαγωνισμό των Αθηνών κατά το 1867 460. Αυτά τα δεδομένα τον κατατάσσουν μεταξύ των κορυφαίων εκπαιδευτικών του ελληνικού γένους και δικαιώνουν απολύτως τόσο τη φήμη του όσο και την απόφαση της ελληνικής κοινότητας Τραπεζούντας να τον καλέσει να διευθύνει το Φροντιστήριο στην πιο κρίσιμη στιγμή της ιστορίας του, δηλαδή δύο χρόνια μετά την έλευση του νέου ικανότατου Μητροπολίτη Κωνστάντιου, την υπέρβαση της εσωτερικής κρίσης με τις ολοφάνερες επιπτώσεις της στη λειτουργία του Φροντιστηρίου και την οικοδόμηση του νέου κτιρίου του Φροντιστηρίου, που σημαίνει ουσιαστικά την επανίδρυσή του και τη λειτουργία του μέσα σε ένα νέο, ιδιαίτερα ενδιαφέρον κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον. Δεύτερος διευθυντής είναι ο Νικόλαος Λιθοξόος (1869 -1938), Φιλόλογος, από τις Σαράντα Εκκλησιές της Ανατολικής Θράκης, ο οποίος διευθύνει το Φροντιστήριο για δεκατρία σχολικά έτη, μεταξύ των ετών 1904-05 και 1917-18. Πρόκειται για ένα σεμνό, σοβαρό, πολυμαθή, με υψηλό κύρος, οξυδέρκεια και οργανωτικές ικανότητες εκπαιδευτικό, ο οποίος περνάει τα δημιουργικότερα χρόνια της ζωής του στην Τραπεζούντα.

Αριστούχος απόφοιτος του Πανεπιστημίου Αθηνών (1895), μετά από ολιγοήμερη παραμονή σε γυμνάσιο της Ναυπακτίας αποδέχεται πρόσκληση της Εφορίας Τραπεζούντας και διδάσκει στο Φροντιστήριο υπό το σοφό Ματθαίο Παρανίκα (1895-1901). Στη συνέχεια, με τη μεσολάβηση στελεχών της κοινότητας Τραπεζούντας, αποστέλλεται στη Γενεύη για να σπουδάσει παιδαγωγικά στο Πανεπιστήμιο της πόλης, με την οικονομική στήριξη του εκεί διαμένοντος Μεγάλου Ευεργέτη της κοινότητας Τραπεζούντας και εξέχοντος επιχειρηματία Κωνσταντίνου Θεοφυλάκτου, ενώ κατά τη διάρκεια των καλοκαιριών παρακολουθεί παιδαγωγικά μαθήματα στα Πανεπιστήμια Ζυρίχης και Ιένας της Γερμανίας.

Είναι φανερό ότι η κοινότητα Τραπεζούντας επενδύει σ ’ αυτόν για να τον αξιοποιήσει αργότερα, όπως και γίνεται το 1904, οπότε επιστρέφει στην πόλη και αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Φροντιστηρίου, αφού εν τω μεταξύ ο υπέργηρος Ματθαίος Παρανίκας έχει αποχωρήσει. Αναδιοργανώνει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα σχολεία της Τραπεζούντας, τα οποία ως Διευθυντής του Φροντιστηρίου επισκέπτεται συχνά και επιθεωρεί, συντονίζοντας παράλληλα τη λειτουργία τους, ενώ καμία σημαντική πρωτοβουλία της κοινότητας δεν προωθείται χωρίς τη δική του έγκριση 462. Εφαρμόζει εκπαιδευτικές καινοτομίες, όπως νέες μεθόδους προσέγγισης της διδακτέας ύλης και ειδικά των αρχαίων ελληνικών 463. Από τις πολλές και 460 ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ ΔΗΜ.: « Συνοπτική….», ό. π., ΠΦ, τχ. 4-6, 1937, σελ 4. 461 ΛΙΘΟΞΟΥ – ΣΑΛΑΤΑ Ζηνοβία : «Μνήμη Νικολάου Λιθοξόου», ΠΣ, Αθήναι 1984, σελ.113-122. 462 Ό. π. 463 Ό. π. Εδώ η συγγραφέας τονίζει ότι στη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών παραμερίζει τους τύπους και επιδιώκει κυρίως την ουσία, που είναι όχι η επιμονή « στους σκοτεινούς πέπλους των υπερσυντέλικων και των ανωμαλιών », αλλά στην ανάδειξη « όλης της γνήσιας ρώμης και τη διαύγεια της αρχαίας ελληνικής σκέψης ». Ότι διώχνει «τη συνωφρυόμενη και όμως, της περιόδου που ερευνούμε και ιδιαίτερα κατά τα έτη 1912 και 1913, αναφέρεται ένα γεγονός ιδιαίτερα ενδιαφέρον, που έχει σχέση με την ευθεία αμφισβήτηση, εκ μέρους μιας ομάδας μαθητών, αυτής της τάξης πραγμάτων, που κυριαρχεί από πολλά έτη στη ζωή και την εν γένει λειτουργία του Φροντιστηρίου

Ο νεαρός Κασσάνης, ανιψιός των εκδοτών αδελφών Σεράση, μετά την αποφοίτησή του από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών έρχεται να μείνει αυτά τα χρόνια στην Τραπεζούντα, όπου και μεταφέρει την ιδεολογία της αθηναϊκής κοινωνίας και κυρίως την έντονη αμφισβήτηση που συνεπάγονται οι ιδεολογικές συγκρούσεις για το γλωσσικό ζήτημα. Εδώ δημιουργεί μια νέα, εντελώς πρωτόγνωρη για τα ήθη της πόλης, κατάσταση. Αναπτύσσει φιλίες με μαθητές των δύο τελευταίων τάξεων του Φροντιστηρίου, τους οποίους επηρεάζει βαθιά και δημιουργεί έναν κύκλο νέων, όπου γίνονται συζητήσεις, ανταλλάσσονται απόψεις και γενικά αρχίζει να διαμορφώνεται ένα νέο κλίμα.

Οι μαθητές αρχίζουν να δείχνουν σημεία ανταρσίας απέναντι στο καθεστώς που έχει διαμορφωθεί στη ζωή του Φροντιστηρίου, απευθύνουν στους Καθηγητές τους ερωτήσεις πάνω σε θέματα « ταμπού » και τους φέρνουν συχνά σε δύσκολη θέση, ενώ οι Καθηγητές αρνούνται να απαντήσουν, χαρακτηρίζοντας τη στάση των μαθητών αυθάδη. Κάποιος μαθητής της ομάδας αυτής τολμά να θίξει τα απαραβίαστα, γράφοντας την έκθεσή του στη δημοτική γλώσσα, με αποτέλεσμα να αποβληθεί από το Γυμνασιάρχη Λιθοξόο για τρεις ημέρες από το σχολείο. Οι επαναστατημένοι μαθητές καταργούν τη στολή του σχολείου, δημιουργώντας δική τους μόδα με πανωφόρια που τα ράβουν σε δικό τους ράπτη τον – προφανώς Γάλλο – Κλος, γι ’ αυτό και αποκαλούνται « Κλοσοφόρος παρέα ». Τα μαλλιά τους είναι πολύ μακρύτερα των υπολοίπων μαθητών. Τα ονόματα των κύριων στελεχών της ομάδας αυτής είναι : Μακρίδης Παναγιώτης, Καραγκιοζίδης Γεώργιος, Καραγκιοζίδης Ιωάννης, Καρπόζηλος Γρηγόριος, Μεταξάς Ιωάννης, Κακουλίδης Νικόλαος και Βελισσαρίδης Βελισσάριος. Στη συντηρητική κοινωνία της Τραπεζούντας των αρχών του 20 ού αιώνα, όπου οι κοινωνικοί θεσμοί θεωρούνται απαρασάλευτοι, η συμπεριφορά των μαθητών αυτών προκαλεί πρωτοφανή σάλο. Όλοι οι παράγοντες της εκπαίδευσης, ο Γυμνασιάρχης, οι καθηγητές, η Σχολική Εφορία, προσπαθούν να αποκαταστήσουν τις ανατραπείσες ισορροπίες, καλώντας συχνά τους γονείς και κηδεμόνες των ανταρτών μαθητών, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Όλη η ελληνική κοινότητα Τραπεζούντας στα σπίτια, στους δρόμους, στις κοινωνικές εκδηλώσεις, έχει ως κεντρικό θέμα συζήτησης το πρόβλημα αυτό.

Το κλίμα αυτό έντονης αμφισβήτησης των κατεστημένων αντιλήψεων καταρρέει και πνίγεται κάτω από τις ραγδαίες εξελίξεις που επέρχονται με την έκρηξη του Α ‘ Παγκοσμίου Πολέμου, που οδηγούν σε λίγα χρόνια στην έξοδο των Ελλήνων του Πόντου από τις εστίες τους.

Επιμέλεια • Δημήτρης Τσαμπάς

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου